 |
| Muh. Rustandi Kartakusuma |
Mercedes 190 mangrupa roman karangan Muh. Rustandi
Kartakusuma. Saméméhna mah Muh. Rustandi Kartakusuma mimiti muncul dina
kasusastraan Indonesia. Kungsi medalkeun kumpulan sajak nu nepi ka kiwari
mangrupa salasahiji kumpulan sajak pangkandelna, nya éta Rekaman Dari Tujuh Daerah (1951). Lian ti kumpulan sajak, Muh.
Rustandi Kartakusuma kungsi medalkeun hiji drama dina wangun sajak, nya éta Prabu dan Putri (1950), drama Semua Putih Semua (1961) jeung skenario
pilem Lagu Kian Menjauh (1961). Tapi
lolobana tulisan meunang Muh. Rustandi Kartakusuma mangrupa éséy jeung kritik
dina basa Indonesia sanajan kumpulanna teu dibukukeun.
Aya sababaraha perkara nu penting pikeun dititétanan dina
ieu roman Mercedes 190. Nu mimiti nya
éta ngeunaan jejerna anu ngaguar ngeunaan kahirupan rumaja dina mangsa harita.
Nu kadua ngeunaan perkara éta ngeunaan plot jeung jalan carita. Nu katilu nya éta ngeunaan sawangan atawa point of view anu nuduhkeun jiga kumaha
kaom rumaja dina mangsa harita dina ajén-inajén kahirupan jeung asmara. Sedeng nu pamungkas nya éta ngeunaan
setting nu hadir dina ieu roman.
***
.
Barang gok nalika munggaran maca geus karasa yén ieu
roman miboga jejer ngeunaan kahirupan kaom rumaja. Tokoh utama, nya éta Dudung
nu miboga karakter borjuis tur playboy. Digambarkeun ku ayana Mercedes 190 nu dina mangsa harita
dianggap mewah. Karesepna ulin
néangan mojang nu genit tapi tungtungna kapincut ku mojang nu ngaranna Néndén.
Néndén mangrupa tokoh rumaja awéwé nu digambarkeun salaku rumaja nu basajan,
teu genit tur miboga prinsip. Dudung kabungbuléngan, nepi ka ngudag Néndén.
Néndén nu miboga prinsip teu kitu baé bisa narima playboy jiga Dudung. Aya sababaraha hal nu jadi tinimbangan Néndén
dina narima Dudung.
Nu dicaritakeun dina ieu roman bisa jadi ngeunaan krisis
kajiwaan nu biasa karandapan ku kaom rumaja. Nu mindeng disabit-sabit dina
dunya rumaja, nya éta krisis identitas.
Krisis identitas mangrupa hiji kaayan batin dimana hiji
jalma sadar pisan naon saha dirina jeung naon hayangna. Ngan lebah pangjurung
laku lampahna manéhna teu apal atawa teu sadar.
Lamun diimeutan, tokoh Dudung kitu deui Néndén, tétéla
keur aya dina kaayaan krisis identitas. Tokoh Dudung nu digambarkeun playboy tangtuna kalayan teu sadar
paripolahna aya nu dipaju pikeun negeskeun naon kahayang hirupna, kumaha mojang
anu dipiharepna. Nya nalika panggih jeung Néndén téa kakara manéhna sadar yén
mojang jiga Néndén nu dipiharep bisa méré katingtriman.
Kitu ogé nalika Néndén bingung rék narima Dudung atawa
henteu. Nu jadi tinimbanganna nya éta kasang tukang Dudung nu geus kasohor
salaku playboy.
Jejer ngeunaan kahirupan asmara rumaja kieu memang
mindeng katitén dina karya sastra. Sanajan jejer sarupa kieu téh klise tur
kadang satipeu tapi dina enas-enasna ieu roman téh geus bisa nepikeun carita
kalayan hadé. Tangtuna ieu patali jeung plot ogé jalan caritana. Dina prakna,
Muh. Rustandi Kartakusuma ngabuktikeun yén Mercedes 190 mangrupa karya sastra
nu dipikaresep ku masarakat sabab dina mangsana taun 1982 disebut kungsi
ngageunjleungkeun tur meunang pangbagéa nu ramé ti masarakat. Ieu hal nandakeun
yén ieu roman téh memang pada dibaraca ku masarakat.
***
Ayeuna urang ngaguar kana perkara anu kadua, nya éta nu
patali jeung plot jeung jalan carita. Numutkeun Duduh Durahman dina Sastra Sunda Sausap Saulas nétélakeun
yén nu dimaksud plot jeung jalan carita téh teu sarua najan duanana boh plot
boh jalan carita teu beunang dipisah-pisah. Jalan carita mangrupa wadah atawa
raraga pikeun plot. Pikeun nganyahokeun plot, teu meunang jalan carita kudu
kabandungan. Plot téh mangrupa hiji hal anu ngalantarankeun timbulna hiji
kajadian. Karya sastra anu mentingkeun jalan carita wungkul bakal karasa kaku.
Jalan carita kudu didukung ku sabab musabab naon pangna nepi ka kitu.
Dina roman Mercedes
190 katitén plot téh geus mampuh nuyun
jejer carita jeung ngahirupkeun watek. Ti mimiti maca ieu roman langsung
ngajak nu maca pikeun apal sacara langsung jalan caritana. Teu maké deskripsi
nanaon atawa basa-basi tapi langsung kana carita. Geura urang cutat deui
naskahna
“Abus ka Jalan
Braga mobil ngagelesér lalaunan pisan.
Mesinna teu kadéngé disada
saeutik-eutik acan. Matak pikareuwaseun jalma, teu kanyahoan deui ujug-ujug jol
wéh ti tukangeun atawa
gigireun. Gebeg téh! Na da éta mah......”
Dina bagéan kahiji digambarkeun yén tokoh Dudung nu
palyboy jalan-jalan ka Braga néangan mojang keur diajak ulin. Mobil Mercedes 190
nu mangrupa mobil kaluaran dina mangsa harita jadi simbol kajayaan. Dudung
percaya yén para mojang bakal daék diajak ulin komo mun maké Mercedes 190. Dina
bagéan kahiji ieu ogé disebutkeun yén lampah Dudung kitu nepi ka panggihna
jeung Néndén.
Duka naon nu ngalantarankeun Muh. Rustandi Kartakusuma
nétélakeun hal éta padahal jalan caritana kawilang jauh kénéh kana wanohna
Dudung jeung Néndén. Duka memang ieu hal téh pikeun nimbulkeun kapanasaranan ka
nu maca nepi ka nu maca hayang maca carita satuluyna. Padahal loba pangarang nu
miboga prinsip yén prakna carita téh kudu disimpulkeun ku nu maca. Nu ngarang
ngan ukur méré gambaran ngaliwatan kekecapan jeung kalimah.
Dina nepikeun carita Mercedes
190, Muh. Rustandi Kartakusuma réa ngagunakeun téhnik interior monologue nu ngagambarkeun kajiwaan tokoh-tokohna. Nu maca
diajak teuleum kana pikiran jeung pangrasa tokohna nepi ka apal bubuk leutikna.
Contona aya dina sempalan naskah ieu.
“Henteu, henteu.
Sanes ngusir, sanés tadi téh,” pokna.
Tapi haténa ngagerentes : Na enya lain ngusir tadi téh? Lain.Lain. Néndén yakin. Ma enya aing nepi
ka téga ngusir ka jelema.
Niatna bisa jadi aya mimitina mah, tapi kakara dina niat da
atuda éta . . . . neugtreug Kang
Dudung téh.
Ku
kituna nu maca bisa nyindekkeun anon nu karandapan ku tokoh Néndén ngaliwatan
kereteg haténa nu ngajenggelék dina naskah.
***
Nincak ngaguar anu katilu, nya éta ngeunaan point of view ieu roman. Tétéla nu
nyarita dina ieu roman téh nya pangarang. Pangarang nyaritakeun naon-naon nu
karandapan ku para tokoh.
Sakapeung pangarang ogé mernahkeun dirina dina posisi
Dudung atawa Néndén. Ngungkarakeun naon
nu aya dina kereteg haté para tokoh ku cara interior
monologue téa. Tapi najan kitu, pangarang geus kawilang nyugemakeun dina
ngagambarkeun pangalaman jiwa para tokohna.
***
Nu pamungkas, hal anu penting pikeun diguar téh nya éta
ngeunaan setting. Nu dijadikeun kasang tukang dina Mercedes 190 téh, nya éta pakumbuhan Indonesia dina alam Demokrasi
Pamingpin jaman Bung Karno. Katitén tina adegan nu kaunggel dina sempalan
naskah ieu.
“ Geus dina
jalan gede, mobil dipengpengkeun. Palebah
parapatan Jalan Ir. Juanda,
kapegung: aya barisan ka lebakkeun mamawa spanduk. Ganyang
Nekolim, cenah cek spanduk. Kremus tengku! Hidup
Bung Karno, Pemimpin Besar Revolusi!”
Setting tempat nu dipaké dina ieu roman lolobana di
sabudeureun kampus sabab tokoh Dudung jeung Néndén memang salaku mahasiswa. Ku
imajinasina pangarang ogé ngagambarkeun kaayan nu futuristik, nya éta lebah
adegan nalika keur aya di kafetaria Fakultas Kedokteran. Dicaritakeun kafetaria
geus sakitu majuna, bisa pesen dahareun ngaliwatan televisi, peuteuy nu leungit
bauna jeung tempé bacem kéju.
Ajip Rosidi salaku panganteur dina ieu roman nétélakeun
yén carita-carita Muh. Rustandi Kartakusumamangrupa gambaran tina pamadegan
éséy-éséyna, husus nu patalinajeung budaya katut kasenian Indonesia, nya éta
pangajakna sangkan mikacinta budaya titinggal karuhun nu sanajan béda jeung
budaya barat tapi miboga ajén nu linuhung. Teknologi modern kudu sumujud kana kahirupan
jiwa anu linuhung nu nyumber kana kaagungan talaga budaya tradisi nu mibanda
kapribadian pengkuh.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar