Artikel Kiki Pratiwi

Drupadi Vs Demarkasi Gender

“Kuring jangji dina ati, rék ngantep buuk ngarumbay, moal deuk wawuh jeung gelung. Iwal lamun geus diangir makégetih dua jalma, nya éta Dursasana jeung Sangkuni” (Jangji Drupadi dina “Kurawa-Pandawa” karya Hidayat Soesanto).

Drupadi atawa dipiwanoh ogé ku ngaran Dewi Pancali, dina Mahabrata yasana Wiyasa Sang Bagawan taya tanding India mangrupa putri kahiji Prabu Drupada, raja ti karajaan Pancala nu prameswarina nya éta Dewi Gandawati. Drupadi téh putri anu geulis, luhung budina, wijaksana, sabar, taliti jeung satia.

Dina novel Basa Indonesia nu judulna “Drupadi Prameswari Pandawa yang Teguh Hati” karya Apriastuti Rahayu dicaritakeun kumaha lalako Drupadi ti mimiti dimeunangkeun tina sayembara, sabarna nyanghareupan cocoba nalika jadi istri Pandawa, dirogahala ku Kurawa jeung Sangkuni , marengan Pandawa nyamar jadi rahayat biasa salila dua welas taun nepi ka prungna perang Baratayudha.

Nu disorot dina ieu novel téh memang sipat sabar Drupadi anu teu boga dosa nanaon tapi meunang cocoba anu kawilang beurat.

Hiji mangsa dina kariaan hasil akal-akalan Kurawa jeung Sangkuni, Drupadi meunang wiwirang. Harita hareupeun para pangagung tur Pandawa nu teu daya lantaran éléh maén dadu.  Dursasana nu keur katumpangan ku sétan ngudar sanggul Drupadi. Hal ieu mangrupa kawirang anu kawilang gedé. Apan rambut téh mustika anu kudu dipusti-pustiteu meunang digagabahkeun komo jadi bahan kaulinan. Kawantu rambut Drupadi mah panjang lempay bubuhan rambutkagungan ratu. Teu ukur nepi kadinya, leungeun Dursasana newak pakéan Drupadi. Maksudna rék kapalang ngawiwirang Dewi Drupadi. Sinjang rék diudaran nepi ka ditaranjangna pisan. Dursasana nu ukur nyanghareupan tanaga awéwé nu keur meumeujeuhna pahibut méméres deui sanggulna. Teu anéh mun sakorejat ogé tungtung sinjangna beunang. Tapi naha atuh bet teu pupuguh sinjang nu diudaran téh bet manjangan sakitu Dursasana teu eureun metotan. Harita kénéh Drupadi supah yén moal pati-pati daék disanggul deui upama buukna can diangir kugetih jalma nu ngawiwirangna, nya éta Dursasana jeung Sangkuni. Nepi ka prungna perang Baratayudha, sanggeus BIma maéhan Dursasana, buukna diangir ku getih Dursasana jeung sangkuni. Ti dinya Drupadi mimiti disanggul deui.

Béda jeung novel karya Apriastuti Rahayu, dina kasusastraan Sunda ogé aya novel ngeunaan carita pawayangan, judulna nya éta “Kurawa-Pandawa” karya Hidayat Soesanto. Ieu novel téh memang teu sacara husus nyaritakeun lalakon Drupadi  tapi leuwih sacara umum nyaritakeun lalakon Pandawa-Kurawa.

Aya hal anu jadi puseur paniténan. Dina novel Basa Indonesia karya Apriastuti Rahayu kacaritakeun yén Dewi Drupadi téh mangrupa istri Pandawa. Dina harti séjén yén Drupadi téh garwana Yudhistira, Bima, arjuna, nkula jeung Sadéwa. Ieu novel téh nyoko pisan kana carita Mahabarata sajalantrahna. Tapi nalika asup kana wilayah sastra Sunda mah Drupadi téh ngan tunggal milik Yudhistira. Contona, nya éta novel “Kurawa-Pandawa” karya Hidayat Soesanto atawa komik wayang karya R.A Kosasih. Salaki Drupadi téh éstu hiji, nya éta Yudhistira. Najan jadi hésé kahartina kudu narima carita yén Bima ngawales kanyeuri Drupadi ku cara mateni Dursasana dina perang Baratayudha lamun téa nu jadi faktana Drupadi téh lain garwana.

Bakal réa pisan alesan nu bisa dikahareupkeun pikeun nolak carita yén Drupadi téh miboga réa salaki, jumlahna lima, nya éta Pandawa. Budaya poliandri memang teu saluyu jeung palsafah bangsaurang. Loba dalang nu méré alesan kana éta perkara. Alesanna ampir sarua yén teu lumrah lamun digambarkeun Drupadi dipihukum ku lima lalaki.poligami téh jadi hak paten lalaki. Ongkoh apan geus aya ayat parentahna dina kitab suci.

Hal ieu nandakeun yén garis demarkasi gender geus natrat ti baheula. Dina sastra kabaheulaan sok mindeng dicaritakeun para pamingpin ti mimiti sultan, raja, bupati tug nepi ka kuwu boga garwa leuwih ti hiji. Upama sastra bisa dipercaya salaku manifestasi jaman baheula, geuning tétéla awéwé bisa disebut warga kelas dua. Potrét samodel kieu ogé remen kapanggih din kahirupan jaman kiwari. Deukeut kana paribasa  “awéwé dulang tinandé” nu hartina awéwé mah kudu turut ka salaki. Tumut gala paréntah salaki sarta satia ngawula ka salaki.

            Mangpirang tarékah dijieun pikeun ngarobah istilah awéwé salaku warga kelas dua. Lamun teu ati-ati tarékah ieu bisa diklaim galawan kodrat. Parah-parahna disebut ngalawan agama.

Salasahijina, nya éta nu disebut émansipasi wanoja nu loba digedurkeun ku para pahlawan wanoja saperti R. A Kartini jeung Dewi Sartika. Emansipasi ieu bisa salah kaprah. Upamana baé didefinisikeun salaku tiket bebas ngalakukeun hal sakarep ingsun, misalna ngagugu karier nepi ka poho kana kodratna salaku wanoja, salaku pamajika jeung salaku indung ti anak-anakna.

Hakékat emansipasi nu saenyana mah, merjoangkeun hak wanoja misalna dina atikan sarta kalungguhan (legalitas). Sacara umum, emansipasi disawang salaku hal anu hadé, komo deui apan mausa téh miboga kalungguhan anu satata, teu dibédakeun ku ras agama atawa jenis kelamin.

Wanoja miboga hak anu satata jeung lalaki. Misalna dina widang atikan. Wanoja nu wijaksana mah apan dipuji pisan dina agama mah. Komo deui dina ngurus rumah tangga.

Néangan élmu diwajibkeun pikeun awéwé jeung lalaki. Najan kitu dipahing pisan pikeun awéwé miheulakeun ambisina sorangan nepi ka ngabangbalérkeun urusan rumah tanggana. Geus kawajiban hiji wanoja pikeun tumut ka salakina sabab lalaki téh pamingpin. Wanoja diperedih sangkan singer, pinter jeung gesit dina urusan rumah tangga. Dina Al-Quran ogé apan ditegeskeun “….arrijalu qowamuna ala nisa…(Q.S An-nisa 34)” (hartina : satemenna lalaki mingpin awéwé..) .

Jadi, émansipasi téh gumantung kana pamadegan definisina. Upama definisina salaku tarékah nungtut hakna dina widang atikan atawa legalitas nepikeun pamadeganana pikeun kapetingan balaréa tagtuna ieu moal salah. Agama ogé jigana bakal nyapukan jeung muji. Béda upama emansipasi didefinisikeun salaku tiket bebas pikeun ngalakukeun hal sakarep ingsun, komo upama nepi ka ngalawan kodratna. Tong boro agama, masarakat umum ogé jigana bakal nyawad.

Istilah awéwé salaku warga kelas dua nu ceuk pangrasamah teu salawasna bener ogd teu salawasna salah. Benerna nya éta lalaki anu jadi pamingpin apan salawasna aya dina barisan anu utama. Salahna nya éta teu sakabéh hak wanoja dinomerduakeun saperti dina hal nyiar élmu.

Tah, kitu ogé dina lalakon Drupadi salaku wanoja nu haténa pengkuh dina ngalaksanakeun jangjina. Jangji nu mangrupa tarékah pikeun mertahankeun kahormatanana. Negeskeun yén wanoja téh teu bisa diperdaya samanéa. Hal ieu bisa disebut salasahiji wujud émansipasi. Tapi kumaha jeung poliandri? Jigan nu hiji ieu mah teu bisa disebut émansipasi da teu saluyu jeung palsapah bangsa. Demarkasi gender bakal tetep natrat. Cag!